माइतीले हेलाँ गरीएकी एउटी चेलीको कथा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको बोटमा
यो वर्षका तीज, दशै लगायतका चाडपर्बहरु गइसके । अब तिहार आँउदै छ । यो तिहार पनि विगत १६ वर्ष झै उनको लागि माइति भएर पनि खल्लो र उराठ लाग्दो बन्दैछ । भुपि शेरचनले लेखेको र नारायण गोपालले गाएको माथिको गीतमा भनिएको छ –तीजमा पनि बिर्सेछ क्यारे गरिब माइति,
एक जना चेली धनी र गरिब भन्दा पनि कथित ठूलो जात र सानो जात अथवा समाजमा रहेको माथिल्लो बर्ग र तल्लो बर्गको रुढिग्रसत आडम्बरी मानसिकताका कारण माइतीबाट १७ बर्ष देखि तिरस्कृत भएकी छिन् । घरबाट ५ मिनेटको दुरीमा रहेको माइतिको आँगन नटेकेको सत्र बर्ष भइसकेको छ, २०५२ सालदेखि । उनको नाम हो, कालिका दाहाल । आजभन्दा ३२ वर्ष पहिला काठमाडौको नाङ्लेभारे गाविस वडा नं ४ मा उनको जन्म भएको थियो । ढुङ्गाना परिवारमा जन्मीएकी उनको आजभन्दा १७ बर्ष पहिले सोही ठाँउका गोपाल दहालसंग प्रेम विवाह भएको रहेछ । उनको माइती परिवार पुरेत्याँई गर्ने उपाध्याय ब्राम्हण परिवार हो भने उनले बिहे गरेको दाहाल परिवार भने पुरेत्याँई नगर्ने ब्राम्हण परिवार नै रहेछ । सोही कारण आफूभन्दा अलि तल्लो जातसँग एउटै गाउँमा बिहे गरेका कारण उनी माइतिको हेलाँको पात्र बनेकी हुन् ।
स्कूले जिवनमै गोपाल दाहाल र उनको प्रेमको शुरुवात भएछ । त्यतिबेला गाँउमा १० कक्षा सम्म पढाई हुने स्कूल नभएका कारण १ घन्टा टाढा उनीहरु लप्सेफेदी गाबिसमा रहेको कालिका शरण माविमा पढ्न जाने रैछन् । १० कक्षामा भेट भयो उनीहरुको । जतिबेला उनीहरु १५–१६ बर्षमा हिँडिरहेका थिए । ख्याल ख्यालमै माया बस्यो । विस्तारै अगाडि बढ्दै गएको प्रेममा पत्रहरु आदान प्रदान हुन थाल्यो । प्रेममा समर्पित कालिका दाहाल र उनका श्रीमान गोपाल दाहालले थुप्रै पत्रहरु लेखे । उनी भन्छिन–“ठूलो बाकसको एक बाकस नै भएको थियो, अहिलेसम्म जतन गरेको भए त एउटा किताब नै हुन्थ्यो होला । अहिले गाउँको घर बेचेर काठमाडौको डाँछी थलीमा नयाँ घर बनाएर बसेपछि त्यी पूराना पत्रहरु पनि हराइसके होलान”् । ख्याल ख्यालमै चिठ्ठी लैख्दा लेख्दै मन मिल्यो र दूबैजना भागेर बिहे गर्ने बिन्दुसम्म पुगे, तर दुबैको पढाई पनि छुट्न पुग्यो एसएलसी अघिको टेष्ट परिक्षा नै रोकिन पुग्यो । उनीहरुको प्रेम सम्बन्धका बारेमा दुबैको घरपरिवारमा थाहा भयो, घरबाट अवरोेध आउने डरले दुबैजनाले परिक्षा नै नदिई बिहे गर्ने निधोमा पुगे, साथ दिने गाँउका केही ब्यक्तिहरु पनि थिए । गाँउका तिनै ब्यक्तिको सहयोगमा उनीहरुले भागेर भक्तपुरमा बिहे गरे 
।
बिहे पछि शूरु भयो उनका जिवनमा अनेकौ बाधा अवरोध र पीडाहरु । माइतिपक्ष उनको श्रीमानबाट छुटाएर उनलाई पुनः माइतिमा लगेर कथित ठूलो जातको ब्राम्हण संग बिहे गरिदिन चाहन्थ्यो । पुलिस केश भयो उनीहरुलाई छुटाउन । उनी भन्छिन्– “बौद्ध प्रहरीमा दुबै जनालाई समातेर राखे । हजुरबा, अंकलहरु जानुभएको थियो । प्रहरीले हजुरबा सँग जाने कि श्रीमान सँग जाने भनेर सोध्यो । मैले हजरबा सँग जान्छु भनँे ।” त्यसपछि त्यहाँ हल्ला खल्ला भयो माइतिमै फर्कने भइ भनेर । एकजना गाँउका मान्छेले झुटो बोल्दै उनको पेटमा ४ महिनाको बच्चा भइसकेको छ, त्यो पनि स्वीकारेर लैजान्छन् रे भनेपनि उनको हजुरबुवाले पिर मान्दै मेरी नातिनीलाई बेचिदिने पो हुन की भन्दै आँशू झार्दै फर्किएको उनको दिमागमा अझै ताजा छ । उनी भन्छिन्– “अंकलले चाहीँ रिसाएर हामी सँग जान्नस भने कानको गहना फुकालेर ले भनेर माग्नु भयो, मैले दिएँ, त्यसपछि उहाँसँग पनि कहिल्यै भेट भएको छैन् ।”
बिहे पछि उनी घर गइन । माइति र घरको दुरी पाँच मिनेट मात्रै थियो, माइतिपरिवार र उनको बेला बेलामा जम्काभेट भईनै रहन्थ्यो तर कहिल्यै बोलचाल हुदैन्थ्यो । बिहे गरेर घर गइसके पनि माइतिहरुले उनलाई सताउन नछोडेको उनी बताउछिन् । हाम्रो बेइजजत गरी भन्दै पल्लो घरका काकाले उनको घरमा जाने पानीको पाइप नै काटिदिएर पानीको अभाव सिर्जना गरिदिए । घरमा जाने पानीको पाइप माइतिकै बारी बाट जाने गर्दथ्यो । त्यसपछि आधि घन्टा टाढा पानी लिन जाँदा पनि कुटपिट गरिएकोे कटु अनुभव छ उनीसँग । उनी भन्छिन, “बिहे गरेको केही महिना पछि फेरी अर्को घटना घट्यो । बिहे गरेपछि पनि म स्कूल जाने गर्थे, एकदिन स्कूल गएको बेला आमा र सानीआमा मिलेर मलाई मामा घरमा लगेर लुकाए ।” पछि फेरी घरबाट उनको मामाघरमा लिन गएपछि अर्को पुलिस केश पनि परेको उनी बताउछिन् । माइतिपक्षले उनीहरुको सम्बन्धलाई छुटाउन ठूलो प्रयत्न जारी राख्यो, २ चोटी त पुलिस केश नै भयो । माइति पक्षले हा¥यो, उनीहरको प्रमले जित्यो र उनी पुन घरमै फर्किन् । गाँउघरमा, मेलापातमा कहिलेकाँही भेट भएपनि उनीसँगको कसैको बोलचाल हुँदैनथ्यो । कसैले नदेख्ने गरी धेरै रोएको अनुभव छ उनीसँग ।
समय परिबर्तनशील छ, अहिले कालिका दाहालको छोरा नै १५ वर्ष पुगिसकेका छन् । उनकी एउटी छोरी पनि छिन् । उनका छोरा त त्यति मतलव गर्दैनन रे मामाघर जाने कुरामा, तर उनकी छोरी भने मामाघर
जान
नपाउकोमा गुनासो गरिरहन्छिन रे । १७ बर्ष भयो उनले माइतिको आागन नटेकेको । उनका दाजु, भाई, बुवा, हजुरवुवा, काका, सबै शिक्षित छन्, सबै ठूला र आर्दशबादी कुरा गर्छन, तर आफूभन्दा तल्लो स्तरको मान्छेसँग बिहे गरेको आरोप लगाँउदै आफ्नै चेलीलाई सदाको लागि त्याग गरेका छन् उनीहरुले । उनले केही समय अघि एक आफन्तको घरमा धेरैपछि आफ्नी बुढी हजुरआमालाई देखिछन्, हजुरआमाले नचिनेर नमस्कार गरी बस्न आग्रह गरेपछि उनको मुटुमा भक्कानो फुटेछ , बोल्न त खोजिछन् तर सकिनछिन् । उनी भन्छिन्–“हजुरआमा धेरै बुढी भइसक्नुभएछ, आफ्नै सन्तानलाई पनि नचिनेर गुन्द्री ओच्छ्याँदै तपाई बस्नुस भन्ने दिन पनि आँउदो रहेछ भन्ने लाग्यो, हजुरआमालाई बोलाउन खोजेँ, घाँटीमा बोली रोकियो, आँखाभरी आँशु आँउन लाग्यो, चुपचाप त्यहाँबाट हिँडिहालेँ, त्यहाँ बस्न नसकेर तुरुन्तै घर पर्किए ।” उनले बाल्यअवस्थामा हजुरआमा सँगका क्षणहरु सम्झिइन् “स्कूल जाने बेला भो हजुरआमा चाहिन्थ्यो, कपाल कोर्नु परेपनि, खाना पस्किनुपरे पनि हजुरआमा नभइ हुँदैनथ्यो ।” उनका दुःखका, पीडाका कुराहरु धेरै छन् यो छोटो लेखाइमा सबै समेटन् सकिदैन् ।
प्रश्नहरु धेरै सोधेको थिँए, त्यि प्रश्नहरुले उनको विगत कोट्याँउदा मनमा घाउ पनि बल्झियो होला , एउटा यस्तो प्रश्न पनि गरेको थिँए–“माइत जान पाए हुन्थ्यो भन्ने त होला नी मनमा ?
उनले भनिन्– “यत्रो सत्र वर्ष बितिसक्दा त सम्झेनन्, माइति भन्दै उनीहरुलाई मन नपरी नपरी उनीहरुको दैलोमा टेक्न मन लागेको छैन । मैले त्यस्तो के नै अपराध गरेको थिँए र ? अब त मनै मरिसक्यो । ” सायद माइति भनेकै मायाको लागि रहेछ की, जब माइतिकै माया बाट एउटी चेली बञ्चित हुन्छिन् भने उनको जीवन तित्तता र विषादले भरिदोँ रहेछ ।
माइतिले बोलाउनुभयो भने जानुहुन्छ की हुन्न ?
“हजुरबा हजुरआमा छउञ्जेल बोलाए त गइन्छ । पछिको कुरो त के हुन्छ के थाहा । तर नगएपनि निर्वाह त हुँदो रहेछ । अहिलकोे जमाना पनि भाइहरु त्यस्तो गर्छन् तर गइहालौँ जस्तो लाग्दैन । बोलाए नै भने त आफू जन्मेको, हुर्केको घरमा जान किन मन नलाग्नु । तर जहाँ गए पनि आफ्नो दुःख आफैँ सँग हो, बाहिर सुनेको आमा त कुरा गर्नुहुनछ रे कहिलेकाँही, तर भाइहरु मेरो कुरा गर्ने बिक्तिकै आगो हुन्छन रे । मेरो छोरो र अंकलको छोरो ४ दिनको जेठोकान्छो, उ पनि यस्तै भयो होला, यस्तै पढ्छ होला जस्तो लाग्दोरहेछ । आमा, बुवा, हजुरबा, हजुरआमा, भाई सबैसँग बोल्न पाए हुन्थ्यो, भेट्न पाए हुन्थ्यो भन्ने त लागीहाल्छ नी, आफ्नो भाग्य नै त्यस्तै रै छ की ।”
उनका श्रमिान गोपाल दाहाल राम्रै अफिसमा काम गरिरहेका छन् । अहिले उनको ४ जनाको सानो परिवारको जिवनयात्रा सुखद रुपमा अघि बढिरहेको छ । सत्र बर्ष अघिका माइति परिवारसँग बसेर खिचिएका केही तस्बिरहरु अझै सुरक्षित राखेकी छिन उनले, माइती परिवार सँग खिचिएका केही तस्विरहरु फ्रेममा हालेर भिक्तामा सजाएकी छिन् । “के सोचेर त्यतिबेला यि फोटोहरु पनि बोकेछु, न पछि हेर्न हुन्छ भनेर हो, फोटाहरु हराउला भनेर हो” उनले हामीसँगको कुराकानीमा मलिन मुहारमा केही फोटोहरु देखाइन र भनिन् “अहिले खिचिएका उनीहरुको (माइतीको) नयाँ फोटोहरु पाउन पाए फ्रेममा हालेर राख्ने थिँए । यिनीहरु त पूराना फोटो हुन् । कसैले अहिलेका फोटोहरु ल्याइदिए हून्थ्यो भन्ने लागिरन्छ, कस्तो भयो होला त्यो घर, भाईहरु म हिँड्दा सानै थिए, बहिनीको बिहे भएको पनि सुनेँ मात्र । जेठो भाइको पनि बिहे पनि भइसक्यो रे, हजुरबा र हजुरआमाको अहिले खिचेको फोटो खाजीरहेको छु । बुवा आमा र हजुरबा हजुरआमाको ठूलो फोटो बनाएर फ्रेममा राख्न मन लागेको छ ।” उनी भन्छिन् “उनीहरुको मनमा त्यस्तै आयो, त्यस्तै गरे, मेरो भाग्य नै त्यस्तो हो की १७ बर्ष भयो, जन्म दिने बाउआमा सँग बोल्न, भेट्न पाईन ।” अन्त्यमा उनले भनिन् “माइतिले जतिसुकै घृणा, तिरस्कार गरेपनि उनीहरुको सधै राम्रो होस्, उनीहरुको बारेमा सधै राम्रो सुन्न पाइयोस, नराम्रो कहिल्यै सुन्न नपरोस” ।
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको बोटमा
बल्झेछ क्यारे सुनको काँडा कलिलो खुट्टामा
आँउछे की चेली भनेर आमा दोबाटो कुरेकी
तीजमा पनि विर्सेछ क्यारे गरिब माइती
आँउछे की चेली भनेर आमा दोबाटो कुरेकी
तीजमा पनि विर्सेछ क्यारे गरिब माइती
यो वर्षका तीज, दशै लगायतका चाडपर्बहरु गइसके । अब तिहार आँउदै छ । यो तिहार पनि विगत १६ वर्ष झै उनको लागि माइति भएर पनि खल्लो र उराठ लाग्दो बन्दैछ । भुपि शेरचनले लेखेको र नारायण गोपालले गाएको माथिको गीतमा भनिएको छ –तीजमा पनि बिर्सेछ क्यारे गरिब माइति,
एक जना चेली धनी र गरिब भन्दा पनि कथित ठूलो जात र सानो जात अथवा समाजमा रहेको माथिल्लो बर्ग र तल्लो बर्गको रुढिग्रसत आडम्बरी मानसिकताका कारण माइतीबाट १७ बर्ष देखि तिरस्कृत भएकी छिन् । घरबाट ५ मिनेटको दुरीमा रहेको माइतिको आँगन नटेकेको सत्र बर्ष भइसकेको छ, २०५२ सालदेखि । उनको नाम हो, कालिका दाहाल । आजभन्दा ३२ वर्ष पहिला काठमाडौको नाङ्लेभारे गाविस वडा नं ४ मा उनको जन्म भएको थियो । ढुङ्गाना परिवारमा जन्मीएकी उनको आजभन्दा १७ बर्ष पहिले सोही ठाँउका गोपाल दहालसंग प्रेम विवाह भएको रहेछ । उनको माइती परिवार पुरेत्याँई गर्ने उपाध्याय ब्राम्हण परिवार हो भने उनले बिहे गरेको दाहाल परिवार भने पुरेत्याँई नगर्ने ब्राम्हण परिवार नै रहेछ । सोही कारण आफूभन्दा अलि तल्लो जातसँग एउटै गाउँमा बिहे गरेका कारण उनी माइतिको हेलाँको पात्र बनेकी हुन् ।
।बिहे पछि शूरु भयो उनका जिवनमा अनेकौ बाधा अवरोध र पीडाहरु । माइतिपक्ष उनको श्रीमानबाट छुटाएर उनलाई पुनः माइतिमा लगेर कथित ठूलो जातको ब्राम्हण संग बिहे गरिदिन चाहन्थ्यो । पुलिस केश भयो उनीहरुलाई छुटाउन । उनी भन्छिन्– “बौद्ध प्रहरीमा दुबै जनालाई समातेर राखे । हजुरबा, अंकलहरु जानुभएको थियो । प्रहरीले हजुरबा सँग जाने कि श्रीमान सँग जाने भनेर सोध्यो । मैले हजरबा सँग जान्छु भनँे ।” त्यसपछि त्यहाँ हल्ला खल्ला भयो माइतिमै फर्कने भइ भनेर । एकजना गाँउका मान्छेले झुटो बोल्दै उनको पेटमा ४ महिनाको बच्चा भइसकेको छ, त्यो पनि स्वीकारेर लैजान्छन् रे भनेपनि उनको हजुरबुवाले पिर मान्दै मेरी नातिनीलाई बेचिदिने पो हुन की भन्दै आँशू झार्दै फर्किएको उनको दिमागमा अझै ताजा छ । उनी भन्छिन्– “अंकलले चाहीँ रिसाएर हामी सँग जान्नस भने कानको गहना फुकालेर ले भनेर माग्नु भयो, मैले दिएँ, त्यसपछि उहाँसँग पनि कहिल्यै भेट भएको छैन् ।”
बिहे पछि उनी घर गइन । माइति र घरको दुरी पाँच मिनेट मात्रै थियो, माइतिपरिवार र उनको बेला बेलामा जम्काभेट भईनै रहन्थ्यो तर कहिल्यै बोलचाल हुदैन्थ्यो । बिहे गरेर घर गइसके पनि माइतिहरुले उनलाई सताउन नछोडेको उनी बताउछिन् । हाम्रो बेइजजत गरी भन्दै पल्लो घरका काकाले उनको घरमा जाने पानीको पाइप नै काटिदिएर पानीको अभाव सिर्जना गरिदिए । घरमा जाने पानीको पाइप माइतिकै बारी बाट जाने गर्दथ्यो । त्यसपछि आधि घन्टा टाढा पानी लिन जाँदा पनि कुटपिट गरिएकोे कटु अनुभव छ उनीसँग । उनी भन्छिन, “बिहे गरेको केही महिना पछि फेरी अर्को घटना घट्यो । बिहे गरेपछि पनि म स्कूल जाने गर्थे, एकदिन स्कूल गएको बेला आमा र सानीआमा मिलेर मलाई मामा घरमा लगेर लुकाए ।” पछि फेरी घरबाट उनको मामाघरमा लिन गएपछि अर्को पुलिस केश पनि परेको उनी बताउछिन् । माइतिपक्षले उनीहरुको सम्बन्धलाई छुटाउन ठूलो प्रयत्न जारी राख्यो, २ चोटी त पुलिस केश नै भयो । माइति पक्षले हा¥यो, उनीहरको प्रमले जित्यो र उनी पुन घरमै फर्किन् । गाँउघरमा, मेलापातमा कहिलेकाँही भेट भएपनि उनीसँगको कसैको बोलचाल हुँदैनथ्यो । कसैले नदेख्ने गरी धेरै रोएको अनुभव छ उनीसँग ।
समय परिबर्तनशील छ, अहिले कालिका दाहालको छोरा नै १५ वर्ष पुगिसकेका छन् । उनकी एउटी छोरी पनि छिन् । उनका छोरा त त्यति मतलव गर्दैनन रे मामाघर जाने कुरामा, तर उनकी छोरी भने मामाघर
जान
नपाउकोमा गुनासो गरिरहन्छिन रे । १७ बर्ष भयो उनले माइतिको आागन नटेकेको । उनका दाजु, भाई, बुवा, हजुरवुवा, काका, सबै शिक्षित छन्, सबै ठूला र आर्दशबादी कुरा गर्छन, तर आफूभन्दा तल्लो स्तरको मान्छेसँग बिहे गरेको आरोप लगाँउदै आफ्नै चेलीलाई सदाको लागि त्याग गरेका छन् उनीहरुले । उनले केही समय अघि एक आफन्तको घरमा धेरैपछि आफ्नी बुढी हजुरआमालाई देखिछन्, हजुरआमाले नचिनेर नमस्कार गरी बस्न आग्रह गरेपछि उनको मुटुमा भक्कानो फुटेछ , बोल्न त खोजिछन् तर सकिनछिन् । उनी भन्छिन्–“हजुरआमा धेरै बुढी भइसक्नुभएछ, आफ्नै सन्तानलाई पनि नचिनेर गुन्द्री ओच्छ्याँदै तपाई बस्नुस भन्ने दिन पनि आँउदो रहेछ भन्ने लाग्यो, हजुरआमालाई बोलाउन खोजेँ, घाँटीमा बोली रोकियो, आँखाभरी आँशु आँउन लाग्यो, चुपचाप त्यहाँबाट हिँडिहालेँ, त्यहाँ बस्न नसकेर तुरुन्तै घर पर्किए ।” उनले बाल्यअवस्थामा हजुरआमा सँगका क्षणहरु सम्झिइन् “स्कूल जाने बेला भो हजुरआमा चाहिन्थ्यो, कपाल कोर्नु परेपनि, खाना पस्किनुपरे पनि हजुरआमा नभइ हुँदैनथ्यो ।” उनका दुःखका, पीडाका कुराहरु धेरै छन् यो छोटो लेखाइमा सबै समेटन् सकिदैन् ।
प्रश्नहरु धेरै सोधेको थिँए, त्यि प्रश्नहरुले उनको विगत कोट्याँउदा मनमा घाउ पनि बल्झियो होला , एउटा यस्तो प्रश्न पनि गरेको थिँए–“माइत जान पाए हुन्थ्यो भन्ने त होला नी मनमा ?
उनले भनिन्– “यत्रो सत्र वर्ष बितिसक्दा त सम्झेनन्, माइति भन्दै उनीहरुलाई मन नपरी नपरी उनीहरुको दैलोमा टेक्न मन लागेको छैन । मैले त्यस्तो के नै अपराध गरेको थिँए र ? अब त मनै मरिसक्यो । ” सायद माइति भनेकै मायाको लागि रहेछ की, जब माइतिकै माया बाट एउटी चेली बञ्चित हुन्छिन् भने उनको जीवन तित्तता र विषादले भरिदोँ रहेछ ।
माइतिले बोलाउनुभयो भने जानुहुन्छ की हुन्न ?
“हजुरबा हजुरआमा छउञ्जेल बोलाए त गइन्छ । पछिको कुरो त के हुन्छ के थाहा । तर नगएपनि निर्वाह त हुँदो रहेछ । अहिलकोे जमाना पनि भाइहरु त्यस्तो गर्छन् तर गइहालौँ जस्तो लाग्दैन । बोलाए नै भने त आफू जन्मेको, हुर्केको घरमा जान किन मन नलाग्नु । तर जहाँ गए पनि आफ्नो दुःख आफैँ सँग हो, बाहिर सुनेको आमा त कुरा गर्नुहुनछ रे कहिलेकाँही, तर भाइहरु मेरो कुरा गर्ने बिक्तिकै आगो हुन्छन रे । मेरो छोरो र अंकलको छोरो ४ दिनको जेठोकान्छो, उ पनि यस्तै भयो होला, यस्तै पढ्छ होला जस्तो लाग्दोरहेछ । आमा, बुवा, हजुरबा, हजुरआमा, भाई सबैसँग बोल्न पाए हुन्थ्यो, भेट्न पाए हुन्थ्यो भन्ने त लागीहाल्छ नी, आफ्नो भाग्य नै त्यस्तै रै छ की ।”
उनका श्रमिान गोपाल दाहाल राम्रै अफिसमा काम गरिरहेका छन् । अहिले उनको ४ जनाको सानो परिवारको जिवनयात्रा सुखद रुपमा अघि बढिरहेको छ । सत्र बर्ष अघिका माइति परिवारसँग बसेर खिचिएका केही तस्बिरहरु अझै सुरक्षित राखेकी छिन उनले, माइती परिवार सँग खिचिएका केही तस्विरहरु फ्रेममा हालेर भिक्तामा सजाएकी छिन् । “के सोचेर त्यतिबेला यि फोटोहरु पनि बोकेछु, न पछि हेर्न हुन्छ भनेर हो, फोटाहरु हराउला भनेर हो” उनले हामीसँगको कुराकानीमा मलिन मुहारमा केही फोटोहरु देखाइन र भनिन् “अहिले खिचिएका उनीहरुको (माइतीको) नयाँ फोटोहरु पाउन पाए फ्रेममा हालेर राख्ने थिँए । यिनीहरु त पूराना फोटो हुन् । कसैले अहिलेका फोटोहरु ल्याइदिए हून्थ्यो भन्ने लागिरन्छ, कस्तो भयो होला त्यो घर, भाईहरु म हिँड्दा सानै थिए, बहिनीको बिहे भएको पनि सुनेँ मात्र । जेठो भाइको पनि बिहे पनि भइसक्यो रे, हजुरबा र हजुरआमाको अहिले खिचेको फोटो खाजीरहेको छु । बुवा आमा र हजुरबा हजुरआमाको ठूलो फोटो बनाएर फ्रेममा राख्न मन लागेको छ ।” उनी भन्छिन् “उनीहरुको मनमा त्यस्तै आयो, त्यस्तै गरे, मेरो भाग्य नै त्यस्तो हो की १७ बर्ष भयो, जन्म दिने बाउआमा सँग बोल्न, भेट्न पाईन ।” अन्त्यमा उनले भनिन् “माइतिले जतिसुकै घृणा, तिरस्कार गरेपनि उनीहरुको सधै राम्रो होस्, उनीहरुको बारेमा सधै राम्रो सुन्न पाइयोस, नराम्रो कहिल्यै सुन्न नपरोस” ।
